Onderwijs terug brengen naar de basis, namelijk lesgeven. Het motto van de auteurs is ‘de leraar staat centraal’. Dit bereiken auteurs op hun eigen Alan Turingschool met kwaliteitsaanpak Enigma. Een recensie van ‘En wat als er nu eens gewoon gingen lesgeven?’
Recensie: En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven?
Inhoud
Het boek bestaat uit vijf hoofdstukken:
- Tijd voor een nieuwe aanpak (theoretische kader)
- De school zonder werkdruk (voorwaarden om tot de nieuwe aanpak te komen)
- Vakmanschap (de leraar en leerkrachtvaardigheden)
- Bouwen aan de organisatie (opbouw en inhoud van de aanpak)
- Invoeren van de kwaliteitsaanpak (implementatie en borging van de aanpak)
Er wordt de laatste tijd veel gesproken over werkdruk. Hiertoe heeft de overheid ook geld vrij gemaakt, de zogenoemde werkdrukgelden waarbij iedere basisschool zelf mag kiezen waaraan dit geld wordt besteed. Veelal hoor je dat werkdruk wordt veroorzaakt door administratie. Auteurs stellen dat het ervaren van een administratieve last samen gaat met onderkenning van het nut daarvan. Daarnaast zorgt het niet adequaat reageren op vragen van ouders zorgt vaak ook voor meer werk en stress en verhoogt juist werkdruk.
De leerkracht centraal
Auteurs stellen dat goed onderwijs altijd goed is voor de hele klas. De leraar is een essentiële voorwaarde voor goed onderwijs en door goed onderwijs hebben leerlingen optimale ontwikkelingskansen. Auteurs denken met hun aanpak leraren meer tijd en ruimte te geven om hun vakmanschap te ontwikkelen. Zij hebben hiertoe een kwaliteitsaanpak ontwikkelt die zij Enigma noemen. Het doel van deze aanpak is: werkdruk verlagen waardoor de leraar optimaal vakmanschap kan ontwikkelen. Vergaderingen en bijeenkomsten teruggebracht: zaken procesmatig benaderen: heldere afspraken vastgelegd. Auteurs stellen dat, wanneer je ruimte wil bieden aan autonomie binnen de organisatie, er een duidelijk systeem dient te zijn van structuren, processen en praktijken, Dan is veel vergaderen niet meer nodig, hooguit vijf momenten van vergaderingen met maximaal twee onderwerpen per keer die ongeveer 1 uur duren.
Kwaliteitskaarten bieden een buffer, bestaande uit procesbeschrijvingen die bestaan uit richtlijnen en protocollen, waardoor de leraar zich kan richten op werkzaamheden voor de klas. Zij geven het team houvast bij het maken van keuzes en het planmatig uitwerken, evalueren en borgen van deze keuzes. De belangrijkste succesfactor is autonomie, de vrijheid van leerkracht om zelf te handelen binnen de bepaalde kaders.
De kwaliteitsaanpak
Enigma is een aanpak die iedere school op maat maakt. Hierdoor past de aanpak bij de visie van de school. Bij Enigma worden eenvoudige situaties op schoolniveau gestandaardiseerd. Door processen te standaardiseren is er tijd en ruimte om leraren en leerlingen extra te ondersteunen. Daarnaast wordt de kwaliteitszorg geborgd. Enigma is een continu proces van doelen stellen in beeld brengen waar je staat, borgen wat goed is en werken aan wat beter kan.
Eigenschappen van de kwaliteitskaarten:
- Kaarten waar praktische werkafspraken op staan op het niveau van de leraren, ondersteuning, leiding, leerlingen en ouders.
- Bevatten praktische ritmes, routines en beleidsafspraken.
- Jaarlijks worden kwaliteitskaarten geëvalueerd en bijgesteld tijdens professionele leergemeenschappen.
- Kunnen bestaan uit procesbeschrijvingen, onderwijskundige stroomdiagrammen of storyboards
- Zijn van waarde tijdens dagelijks werken in de klas of op schoolniveau.
- Maken notulen overbodig
- Leggen processen in de organisatie vast, waardoor mensen uniform reageren bij gebeurtenissen
- Verbannen onnodige procedures, protocollen en informatie
- Standaardiseren overige werkzaamheden
Expertleraren
Een valkuil in het onderwijs is om te denken dat een ervaren leraar automatisch een goede leraar is. Auteurs geven veel verantwoordelijkheid aan expertleraren. Zij zijn mede-beslissers bij de aanschaf van een nieuwe methode en bieden collega’s zinvolle feedback bij ontwerpen en geven van lessen. Eigenschappen Expert-leraren:
- Hebben een hoog kennisniveau over het onderwerp waarin ze lesgeven
- Zijn in staat om leerlingen op het gewenste kennis- en begripsniveau te laten komen
- Weten hoe er door de leerlingen geleerd wordt en kunnen de juiste feedback geven zodat zij zich verder ontwikkelen
- Stimuleren effectieve gedragskenmerken bij leerlingen zoals zelfwerkzaamheid en leergierigheid
- Oefenen aantoonbare positieve invloed uit op het leergedrag van hun leerlingen
Om goede leraren te ondersteunen bij hun ontwikkeling tot expertleraren heeft de Alan Turingschool de volgende methodieken (verticaal, dus niet bouw bij bouw!) ingevoerd:
- Lesson study: gezamenlijk een les voorbereiden op een door de leraren gekozen onderdeel waarbij er gericht wordt gekeken naar de onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Met de observatie van de les wordt niet het handelen van de leraar beoordeeld, maar wordt gekeken of dit handelen dat gezamenlijk bedacht is, het beoogde effect heeft.
- Professionele leergemeenschappen: leraren komen op vakinhoud bij elkaar om de kennis van de leraar en het handelen in de klas te versterken. Samen het vak of vakgebied in de school verder ontwikkelen.
- Gezamenlijke lesvoorbereidingen: in groepen uiteen gaan om meerdere lessen voor te bereiden vanuit de visie van de school.
Systeem van klasbezoeken op Alan Turingschool: schoolleiding gaat in de klas zitten, kijkt ongeveer een kwartier naar de les en maakt aantekeningen in een e-mail. Wanneer de observant de klas verlaat, wordt de mail naar de leraar verstuurd.
De school
Alle lokalen op de Alan Turingschool zijn op dezelfde manier ingericht en kasten en prikborden staan en hangen op dezelfde plekken in iedere klas: uniformiteit en rust! Prikborden hebben in alle lokalen een gelijke functie: didactische borden waarop kwaliteitskaarten voor leerlingen hangen en posters horende bij de methode. Daarnaast prikborden als themaborden en er is een prikbord waarop materiaal wordt gehangen. De muur is verder leeg!
Kwaliteitsverbetering is een continu proces; iedere verandering zet weer andere veranderingen in gang. Start daar waar behoefte is aan verbetering; want de kans van slagen is dan het grootst. Door knelpunten binnen de organisatie snel en transparant op te lossen, ontwikkel je draagvlak bij alle betrokkenen: ouders, collega’s en leerlingen. Belangrijke factor is dat alle processen binnen de school toegankelijk zijn voor iedereen. Er bestaan geen verborgen processen of achterkamertjes. Alle ritmes en routines binnen de schoolorganisatie zijn transparant voor iedereen.
Het is belangrijk dat er een professionele cultuur ontstaat op school. Teamleden kunnen veel van elkaar leren binnen een professionele organisatie. Het is belangrijk dat er een sfeer ontstaat waarbij men eerst elkaar aanspreekt of vragen stelt, i.p.v. het met derden te bespreken bij het kopieerapparaat.
Auteurs stellen dat je een lange termijn visie moet hebben, trek minimaal 5 jaar uit voor deze verandering en durf te kijken voorbij het behalen van resultaten op de korte termijn.
Wat draagt het boek bij?
Auteurs zijn schoolleider en teamleider op de Alan Turingschool in Amsterdam. Zij hebben deze kwaliteitsaanpak ontwikkelt en op twee verschillende scholen geïmplementeerd. De doelgroep van dit boek zijn leraren en de schoolleiding. De bevlogen auteurs hopen met hun boek anderen te stimuleren om na te denken over hun onderwijs. Ook willen zij de hoeveelheid vergadertijd terugdringen en willen ze teams stimuleren om nadruk te leggen op de leerkracht.
Mijn reactie
De leraar weer centraal stellen, dat is de belangrijkste boodschap van dit boek. Ik ben van mening dat dit belangrijk is. Nu gaat er vaak veel tijd verloren aan randzaken van het onderwijs zoals vergaderingen en administratie. Auteurs willen middels dit boek de leerkracht kun vak teruggeven door de hoeveelheid vergaderingen te minimaliseren en de administratie zinvol te maken. Dit doen zij door heel veel zaken te standaardiseren.
Met dit boek in mijn achterhoofd ben ik gaan nadenken over mijn eigen praktijk. Op mijn school hebben we een afsprakendocument waarin belangrijke afspraken van de school staan beschreven. Wel dacht ik bijvoorbeeld aan standaard brieven voor informatieavonden en luizen. Ik denk dat het ontwerpen van dergelijke standaarden uiteindelijk tijdwinst kan opleveren.
Ook ben ik gecharmeerd van de insteek van auteurs m.b.t. minimaliseren van vergaderen, maximaal 2 onderwerpen per vergadering en alle studiemomenten e.d. van een schooljaar wijden aan de ambitie van dit schooljaar. Ook stellen auteurs dat er eerst gewerkt wordt aan één vernieuwing en dat pas nadat deze juist is geïmplementeerd een nieuwe vernieuwing wordt gedaan. Ik werk op een fijne school en we zijn een ambitieus team dat vaak teveel tegelijk wil doen, en dergelijke manier van werken kan ons mogelijk meer rust kan brengen.
Ik kan het iedere leerkracht, schoolleider en bestuurder aanraden om dit boek te lezen. Het laat de lezer kritisch nadenken over de eigen praktijk en zelf bepalen wat hij of zij aan zou willen pakken. Als lezer hoef je niet direct de hele Enigma aanpak in te voeren, met het team kun je al klein beginnen door een aantal punten te standaardiseren. Hierdoor kun je werken aan minder werkdruk en meer tijd voor ontwikkeling van de leerkracht en kwalitatief goede lessen, wat mij betreft een absolute win-win!
Eén gedachte over “Recensie: En wat als we nu eens gewoon gingen lesgeven?”